Vooruitgang is er ook. Het idee dat bezuinigingen goed zouden zijn voor de economie, is echt voorbij. Wie de overheid afknijpt, krijgt van het CPB-model te horen dat dit slecht is voor de werkgelegenheid, voor de economische groei en voor de investeringen van bedrijven. Werkgelegenheid is in de doorrekening van oudsher een hot issue: wat leveren de plannen van partijen aan extra werk op? Waarbij altijd gold: hoe meer hoe beter. Dat wordt in deze tijd van personeelskrapte wel even omdenken, want voorlopig hebben we eerder minder werkgelegenheid nodig dan meer. Ook CPB-directeur Pieter Hasekamp stelde onlangs nog dat het juist de kunst wordt om door innovatie minder uren te hoeven werken – in jargon het verhogen van de arbeidsproductiviteit. Jammer genoeg toetst de doorrekening daar niet op.

Met enige trots meldt het CPB dat er voor het eerst ook gekeken wordt naar de effecten die de partijplannen hebben op de armoede in Nederland. Laten we zeggen dat het tijd werd. Maar helaas ontbreekt het andere topthema van dit moment: vermogensongelijkheid. De reden is even ontwapenend als onthullend: daarover is in Nederland eenvoudigweg te weinig kennis en informatie, zowel over de vermogens zelf als over het effect van maatregelen op vermogensongelijkheid. Even onthullend (maar misschien wel realistisch) zijn de veronderstellingen die het planbureau hanteert bij belastingverhogingen. Mocht een partij de winstbelasting willen verhogen, of een hoog belastingtarief willen invoeren voor inkomens boven de 120.000 euro, dan levert dat misschien maar de helft op van wat je zou denken. Omdat bedrijven en veelverdieners dan slinkse wegen hebben om de boel te ontlopen. Het is dus zaak al die wegen tegelijk aan te pakken. Daarentegen is de inkoop van eigen aandelen wel gemakkelijk op te lossen: zou daarvoor net als bij dividend de dividendbelasting gelden, dan is het volgens het CPB snel afgelopen met dit steeds populairder wordende douceurtje voor aandeelhouders.

Door de vervroegde verkiezingen gebeurt het schrijven van de verkiezingsprogramma’s onder hoge druk, en de doorrekeningen doen daar nog een schepje bovenop. Over twee weken moeten de eerste ruwe concepten van de partijplannen al bij het planbureau zijn. Partijen bepalen zelf of ze hun programma wel of niet aan het CPB voorleggen. En datzelfde geldt voor de beoordeling door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Het PBL licht de komende tijd de programma’s door op de effecten op klimaat, milieu en leefomgeving. Waaronder natuurlijk stikstof. Bij de vorige verkiezingen durfden maar zes partijen de toets van het PBL aan, en tien die van het CPB. En ja, ondanks alle beperkingen hoop ik dat dat er nu veel meer zijn. In het kader van de brede welvaartsafweging: doe het één, maar ook het ander. En blijf tegelijkertijd zelf nadenken.