Geldnood
30 augustus 2023
Mirjam de Rijk
‘We zijn geen pinautomaat.’ Als de voorvrouw van de werkgevers in het Algemeen Dagblad een heel interview lang fulmineert tegen lastenverzwaringen voor het bedrijfsleven, dan is er iets op komst. Al maanden soebat het kabinet over de vraag of uitgaven, bijvoorbeeld voor armoedebestrijding, gedekt moeten worden door bezuinigingen of door het verhogen van de winst- en vermogensbelasting.
En het kan bijna niet anders of het wordt dat laatste. Want de tijden zijn flink veranderd, bezuinigen ligt samenlevingsbreed bar slecht.
Er breekt, als het gaat om de overheidsbegroting, sowieso een interessante periode aan, vermoed ik. Over een groot aantal noden lijkt in de aanloop naar de komende verkiezingen brede consensus – armoede, zorg, klimaat –, misschien zelfs wel breder dan ooit.
De strijd zit in: hoe pak je het aan, en waar betaal je het van. En het grappige is: voor links is het antwoord op die laatste vraag op dit moment een stuk makkelijker dan voor rechts.
Voor linkse partijen zijn er tal van mogelijkheden om te bezuinigen en om de inkomsten te vergroten: de fossiele subsidies afschaffen, de aftrekposten uitdunnen, het afromen van winsten en privé-kapitaal. Daar komt nog eens bij dat partijen ter linkerzijde minder geld nodig hebben voor klimaatbeleid: wie niet bang is voor regelgeving voor bedrijven en voor ‘de vervuiler betaalt’, heeft minder subsidies nodig voor het bereiken van de klimaatdoelen. Het klimaatfonds van het huidige kabinet is voor een groot deel bestemd voor subsidies aan grote bedrijven.
Wat ook geld scheelt is dat een oude en zeer kostbare wens van links geschrapt kan worden: lastenverlichting op arbeid. Die was immers bedoeld om de werkgelegenheid te stimuleren, vooral ‘aan de onderkant’. Maar nu er meer banen zijn dan mensen, en werkgevers achthonderdduizend of meer arbeidsmigranten naar Nederland halen om het werk ‘aan de onderkant’ te doen, kan lastenverlichting op arbeid van de wensenlijst af.
Het bedrijfsleven voelt goed aan hoe de vlag er nu bij hangt
Voor links zou het dus niet zo moeilijk moeten zijn om de begroting rond te krijgen. Maar wat gaan de partijen aan de rechterkant doen? Op de favoriete bezuinigingsposten van rechts valt in het huidige tijdsgewricht weinig te halen: niet op de sociale zekerheid (vrijwel iedereen is het erover eens dat het sociaal minimum juist omhoog moet), niet op ontwikkelingssamenwerking (al volkomen uitgekleed). Partijen die hun programma’s niet laten doorrekenen kunnen makkelijk een paar posten noemen die onuitvoerbaar zijn of nauwelijks iets opleveren. Maar de andere?
Een enkeling, links of rechts, zal misschien zeggen dat het begrotingstekort best flink mag oplopen om de wensen te dekken. Want zolang de inflatie hoog is, doet een hoger begrotingstekort niet meteen de staatsschuld stijgen. De staatsschuld wordt immers uitgedrukt als percentage van het bbp, en het bbp – de omvang van de economie – neemt door de inflatie snel toe. De schuld kan dan flink stijgen zonder dat het schuldpercentage stijgt. Dus kom maar op met die tekorten!
Maar daarmee verklaar je de staatsschuld wel erg tot enige heilige graal. Want met de stijgende rente is de overheid, ook als de schuld gelijk blijft, wel steeds meer geld kwijt aan rente. Sneu geld. Rente die betaald wordt aan banken of rijke particulieren. Bovendien is het ook een beetje treurig om je als overheid afhankelijk te maken van de hoge inflatie. Die houdt hopelijk ook weer een keer op.
Het kan bijna niet anders of ook de partijen ter rechterzijde komen uit bij vermogens en winsten om hun wensen te bekostigen. Zeker met in het achterhoofd het onthullende rapport van de Adviescommissie belastingheffing multinationals uit 2020. Toentertijd helaas enigszins ondergesneeuwd door corona, maar het is nooit te laat om er wat mee te doen. De commissie liet nauwgezet zien hoe van de totale winst uiteindelijk maar een heel klein deel belast wordt, door een eindeloze hoeveelheid vrijstellingen, aftrekposten en legale ontwijkingsmogelijkheden. Dat geldt overigens voor het MKB net zo goed als voor grote bedrijven. De ambtelijke adviescommissie droeg allemaal ideeën aan om daar wat aan te doen.
Gezien de recente uithaal van VNO-NCW in het AD voelt het bedrijfsleven goed aan hoe de vlag er nu bij hangt.
