Medicijnkast
20 september 2023
Mirjam de Rijk
Je zal maar dokter zijn en slechts één medicijn voor kunnen schrijven. Een middel dat bovendien hevige bijwerkingen heeft, daar ben je je zeer van bewust. Op zich al een behoorlijk deprimerende situatie, maar het wordt nog treuriger, want je weet niet eens of het medicijn werkt. Jij en je collega’s twijfelen daar steeds sterker en openlijker aan. De patiënt blijkt in ieder geval enorme resistentie tegen het middel te hebben opgebouwd. Resistentie is meestal een gevolg van veel gebruik, maar de oorzaak is in dit geval nog frustrerender: het komt door toediening van een ander medicijn, dat je voorschreef tegen een eerdere ziekte.
Als het hier over een arts ging, zou die, vermoed ik, zijn stethoscoop al lang aan de wilgen hebben gehangen. Maar het gaat hier over de ECB, de Europese centrale bank. En die besloot vorige week nog een extra dosis renteverhoging toe te dienen. Het is zoals bekend allemaal bedoeld om de prijsstijgingen (ik blijf het beestje maar bij de naam noemen, in plaats van het jargoneske en afstand scheppende ‘inflatie’) te bedwingen. Wat tot nu toe niet echt lukt. De prijzen stijgen weliswaar iets minder hard dan eerst, maar nog steeds ongezond hard.
Het bijzondere van renteverhoging is dat het vooral zou moeten werken door de bijwerkingen. Bedrijven moeten door de hogere rente minder gaan investeren, waardoor de werkloosheid toeneemt, de koopkracht daalt, dus de vraag naar producten, dan gaan de prijzen dalen. De iets minder cynische variant is dat mensen door een hogere rente minder gaan lenen en meer gaan sparen, en daardoor minder kopen.
Laat ik meteen bekennen dat ik niet van de school ben die iedere renteverhoging slecht vindt, ‘slecht voor mensen’ of ‘spekken van de kapitaalbezitter’. Juist de tijd van gratis geld dreef de huizenprijzen op, met alle hoge hypotheekschulden van dien. En grote kapitaalbezitters werden juist extra rijk door met gratis geleend geld te beleggen of te speculeren: lenen is een stuk makkelijker voor wie geld heeft dan voor wie het niet heeft.
Wat toeneemt: de toren winsten van de commerciële banken
Maar inmiddels heeft lenen weer een normale prijs, blijven de door de centrale banken beoogde effecten nog uit en beginnen de bijwerkingen pijn te doen.
Bij de jaarlijkse bijeenkomst van centrale bankiers, onlangs in het Amerikaanse bergresort Jackson Hole, gaven zij openlijk toe het eigenlijk ook niet meer te begrijpen, en niet goed te weten hoe verder. ‘We navigeren op de sterren, onder een bewolkte hemel’, zei Jerome Powell van de Amerikaanse centrale bank. ‘Ons past nederigheid’, vulde Christine Lagarde van de ECB hem aan. De eerlijkheid is te prijzen, maar de machteloosheid zorgwekkend.
En toen was er vorige week dus toch maar weer een renteverhoging van de ECB, nu naar vier procent. Dat betekent dat een van de bijwerkingen in ieder geval verder toeneemt: de torenhoge winsten van de commerciële banken. Die winsten hebben te maken met het verschil tussen hoge hypotheekrentes versus lage rente op spaargeld, en ook met iets anders. Commerciële banken lenen namelijk niet zozeer van de centrale bank, ze stallen er vooral hun geld. Ruim 3600 miljard euro hebben ze nu bij centrale banken staan – dan tikt vier procent rente lekker aan. Tel uit je winst, ING, ABN Amro en alle anderen.
De hoeveelheid overtollig geld heeft alles te maken met de duizenden miljarden die de ECB eerder in de economie (en vooral het kapitaalcircuit) pompte ter bestrijding van eerst de financiële en economische crisis en daarna de coronacrisis. Bedrijfs- en staatsschulden werden opgekocht, banken kregen geld toe als ze geld van de ECB leenden. In plaats van de rente te blijven verhogen zou de ECB ook die duizenden miljarden versneld terug kunnen halen: dat raakt het kapitaal meer en de mensen minder. Inflatie kun je trouwens ook bestrijden met prijs- en winstmaatregelen. Dus nee, de dokter heeft niet maar één medicijn. Slimme koppen pleiten er bijvoorbeeld voor om de rente in ieder geval te differentiëren, met een laag tarief voor banken die hun geld stallen én voor alle investeringen in de energietransitie. Want die stokt door de hoge rente.
De stethoscoop hoeft niet aan de wilgen, de medicijnkast moet uitgebreid.
