Heeft u al een mening over de Europese kapitaalmarktunie? Of misschien eerst: weet u al wat die term behelst? Nee? Wees gerust, vrijwel niemand in Nederland of Europa weet het. Maar ondertussen zijn er wel vergevorderde plannen om tot zo’n kapitaalmarktunie te komen. Zonder enige maatschappelijke discussie, maar wel met grote maatschappelijke gevolgen.

Zo gaat het vaker met op het oog nogal technisch-financiële voorstellen. Een klein groepje ingevoerden (of mensen die dat denken te zijn) is ‘vanzelfsprekend’ voorstander, zo vanzelfsprekend dat anderen niet eens meer durven te vragen wat het behelst, laat staan dat ze erover in discussie durven gaan. In menig artikel en programma over defensie, duurzaamheid, de economie, Oekraïne, de VS, you name it, werd de afgelopen weken terloops gesteld dat er ‘natuurlijk’ ook zo snel mogelijk een kapitaalmarktunie moet komen. Altijd en passant, en gehuld in vanzelfsprekendheid.

Maar wat houdt die kapitaalmarktunie dan in? Tot vorige week zou ik bij het antwoord niet veel verder komen dan ‘de vervanging van nationaal beleid en nationale instellingen door iets Europees’. Volgens de voorstanders komen hierdoor biljoenen euro’s aan privaat kapitaal beschikbaar voor innovatie, duurzaamheid, defensie. Maar wat dat gezamenlijke Europese beleid inhoudt was tot voor kort niet duidelijk, laat staan hoe dat tot alle mooie voorgespiegelde doelen leidde.

Tot vorige week. Toen presenteerde de Europese Commissie haar ideeën voor wat inmiddels omgedoopt is tot de ‘Savings and Investments Union’. Nou, maak je borst maar nat. De banken hoeven als het aan de Europese Commissie ligt voortaan minder buffers aan te houden. Die buffereisen werden na de crisis van 2008 verhoogd om te zorgen dat banken minder snel omvallen en gered moeten worden door de overheid. Maar de buffers kunnen nu best weer omlaag, vindt de Commissie. Ook moet er weer veel meer ruimte komen voor securitisaties, oftewel het ‘herverpakken’, mixen en weer doorverkopen van leningen. Die securitisaties waren een belangrijke oorzaak van de financiële crisis van 2008. Daarnaast moeten private equity en durfinvesteerders meer ruimte krijgen, vindt de Commissie. En de banken moeten fuseren tot veel grotere, Europa-brede banken.

De Spaar- en Investeringsunie blijkt bovendien over veel meer te gaan dan de financiële sector. De bedoeling is de samenleving als geheel verder te financialiseren. De Commissie wil burgers massaal aan het beleggen krijgen (in de woorden van de verantwoordelijk eurocommissaris: ‘wealth creation’), en dat belonen met flinke belastingkortingen. Europeanen zijn nu veel te voorzichtig, neem een voorbeeld aan de Amerikanen! Ook moeten er meer private pensioenvoorzieningen komen, zodat ook dat geld weer belegd kan worden.

Het leest allemaal als de jaren negentig in het kwadraat: geef kapitaal de ruimte, dan volgt de welvaart vanzelf. ‘Lezen’ is in dit geval trouwens een groot woord. De verantwoordelijk eurocommissaris, de Maria Luís Albuquerque, zette de ideeën in een kwartier uiteen, en verder moeten we het doen met wat mooie plaatjes in factsheets. De precieze voorstellen komen later. Heeft u alle berichten gemist? Dat ligt niet aan u. Alleen Het Financieele Dagblad besteedde er enige aandacht aan.

Het verbazingwekkendste aan de koekoek-eenzang rond de kapitaalmarktunie is dat iedere analyse over hoe kapitaal zich gedraagt, lijkt te ontbreken. Want hoe kómt het dat er nu te weinig wordt geïnvesteerd in bijvoorbeeld duurzaamheid, digitalisering en innovatie? De reden is simpel. Er is kapitaal in overvloed, maar kapitaaleigenaren (of namens hen de vermogensbeheerders) gaan voor het hoogste rendement. En liefst snel. Zolang er eindeloos veel trucs zijn om snelle hoge rendementen te maken (via private equity, de handel in financiële constructies, aandelenhandel, en ja ook met securitisaties), wordt het geld niet gestopt in echte investeringen. De Commissie-voorstellen sturen wat dat betreft precies de verkeerde kant op, de juichende persberichten van de financiële industrie zijn veelzeggend.

Overigens hoeven we ons over het investeringskapitaal voor de defensie-industrie al helemaal geen zorgen te maken. De afzet is immers gegarandeerd, de overheden betalen, dus dat zijn aantrekkelijke investeringen voor rendementzoekers. Met of zonder kapitaalmarktunie.