Soms is een mens te snel. Begin 2019 publiceerde ik een verhaal met veertien wijze lessen over wat te doen als er een crisis zou uitbreken. Indertijd waarschuwden verschillende internationale instituten dat de kans op een financiële crisis hard aan het toenemen was, vandaar. Maar het gebeurde niet, gelukkig, dus dat stuk sloeg niet echt ergens op.

Nu het dik zes jaar later niet meer de vraag lijkt óf er een crisis komt, maar hooguit waar in de wereld de ergste klappen gaan vallen, heb ik het artikel van destijds weer tevoorschijn gehaald. We kunnen immers onze dagen vullen met speculeren over de volgende zet van de Amerikaanse president, en we kunnen blijven proberen de beweegredenen erachter te ontwaren, maar het is misschien vruchtbaarder om tijdig het gesprek te openen over wat we wél in de hand hebben: hoe te zorgen dat in geval van crisis de samenleving zo goed mogelijk overeind blijft?

De aanbevelingen in het Groene-artikel van toen lijken nog behoorlijk valide. Van hoe om te gaan met omvallende banken (hou hun nuttige functies overeind, maar niet hun aandeelhouders) tot de overheidsbegroting (schrik niet van een tekort, ga juist bij crisis niet bezuinigen maar als de donder investeren in publieke voorzieningen, woningen en infrastructuur). Voorkom werkloosheid (invoering van een deeltijd-ww bijvoorbeeld) en breid het sociale vangnet uit (voor zzp’ers bijvoorbeeld).

Bij de coronacrisis gebeurde dit trouwens al: de Tozo voor zzp’ers, weet u nog, het lijkt alweer zo lang geleden, en de NOW om de salarissen van werknemers door te betalen. Corona werd beschouwd als een tijdelijke natuurramp van buiten, dat bevordert soms verstandige politieke keuzes. Het is de vraag of men nu weer verstandig is – nog los van de huidige chaos in Den Haag.

Nog spannender wordt het als het gaat om het bekostigen van dit alles, oftewel het aanvullen van de overheidskas. Dat kan via een tijdelijke belasting op vermogen en een verhoging van de winstbelasting. Een crisis betekent immers niet dat vermogenden plots arm zijn of dat alle winsten kelderen. In de crisis van 2008-2012 bleven de winsten gemiddeld genomen keurig op peil, in de coronacrisis maakten sommige bedrijven meer winst dan ooit. Het mooie van belastingen is bovendien dat ze alleen geheven worden bij degenen waar iets te belasten is. Maar het bedrijfsleven zal de indruk wekken dat ongeveer ieder bedrijf op omvallen staat, aan die beeldvorming wordt nu al hard gewerkt. Dus benieuwd wie straks een crisis gaat betalen.

Het aardigst zijn misschien de twee laatste aanbevelingen van destijds. ‘Laat de crisis niet misbruiken voor inperking van de democratie’ en ‘Grijp de crisis aan om de oorzaken ervan aan te pakken’. Bij ‘oorzaken’ denken we nu misschien aan Trump, dus aan de verkiezingsuitslag in de VS, en die valt niet meteen ‘aan te pakken’. Maar aan iets anders is wel wat te doen: de samenleving is veel te afhankelijk van de strapatsen van de financiële wereld. De kans dat het juist daardoor de komende tijd misgaat is groot: crypto, schuld-met-schuld-met-schuld financieren, vangnetten (pensioen!) die afhankelijk zijn van financieel geknutsel, het maakt de boel uiterst kwetsbaar. Ik weet het, er wordt te vaak gehoopt dat een crisis aanleiding is om het leven te beteren. Doch heel, heel misschien is het deze keer toch reden om wat aan die financiële kwetsbaarheden te doen.

Het bovenstaande gaat over wat de overheid en de politiek vermag. Maar ook organisaties kunnen zich nu al beraden. Zijn woningcorporaties klaar om in het gat te springen als beleggers de benen nemen of omvallen? Nemen gemeenten en stichtingen de kinderopvangplekken en zorgorganisaties over als de eigenaren ervan failliet gaan? Staan werknemers en vakbonden klaar om nuttige productie voort te zetten als de gelegenheid zich voordoet? Staan advocaten klaar om hen daarbij te helpen?

Hoeveel scenario’s je je ook voor de geest haalt, geen ervan zal precies uitkomen, maar erover nadenken maakt weerbaar. Een 72-uurspakket zal ik maar zeggen, maar dan iets fundamenteler. Collectiever ook. En net als bij het 72-uurspakket is het fijn als je het uiteindelijk niet nodig hebt