Of het nu gaat om PFAS, kwik of stikstof; er wordt in Nederland niet gehandhaafd
5 oktober 2022
Mirjam de Rijk
Er is een wet die volgend jaar zijn dertigjarige jubileum beleeft, en die bedrijven veel ellende had kunnen besparen. Als hij was nageleefd. Als. Volgens het ‘activiteitenbesluit milieubeheer’ zijn bedrijven en instellingen, schrik niet, al sinds 1993 verplicht om alle energiebesparingsmaatregelen te nemen die zich binnen vijf jaar laten terugverdienen. En ja, ook met een energieprijs die tot voor kort een schim was van de huidige barstte het van de maatregelen die snel terugverdiend konden worden. In 2013 bijvoorbeeld berekende onderzoeksbureau CE dat er, als de wet nageleefd zou worden, een energiebesparing mogelijk was gelijk aan het energieverbruik van een miljoen huishoudens.
Maar het gebeurde niet. Want lastig, moeilijk, gedoe, al zoveel aan ons hoofd, aandeelhouders eisen een terugverdientijd van maximaal drie jaar, waarom wij, komt later wel. En het bevoegd gezag, in dit geval gemeenten en provincies, liet het gebeuren. De verantwoordelijke milieu- en omgevingsdiensten zijn al decennialang zwaar onderbezet en veel bestuurders staan ook niet te trappelen om het ‘hun’ bedrijven en instellingen moeilijk te maken. Je legt het als overheid ook snel af, wanneer een bedrijf een batterij juristen en technisch specialisten in stelling brengt om aan de plicht te ontkomen. En zo bleven energieslurpers energieslurpers.
Met de kennis van nu best een treurig verhaal. Met de kennis van toen trouwens ook. En het verhaal is nog iets treuriger, want dezelfde overheid die de energiebesparingsplicht instelde, hield tegelijkertijd de energieprijs voor bedrijven kunstmatig laag. Veel lager dan van huishoudens. Waar huishoudens vorig jaar bijvoorbeeld 35 cent belasting per kuub gas betaalden, was dat dankzij vakkundig lobbywerk voor bedrijven maar een paar cent per kuub. Wie zich afvraagt waarom er grondstoffen uit de hele wereld versleept worden om er in Nederland kunstmest en aluminium van te maken die vervolgens weer de hele wereld over gesleept worden: nou, vanwege die lage energieprijs. Datacentra hetzelfde verhaal. En om het verhaal nog wat completer te maken: voor de glastuinbouw en de grote industrie geldt de eerdergenoemde energiebesparingswet überhaupt niet.
De energiebesparings-wet: met de kennis van nu een treurig verhaal
Maakt dit de huidige energierekening-ellende van bakkers, wasserettes of zorginstellingen minder erg? Nee. Als iemand zwaar letsel oploopt bij een botsing is dat erg, en het wordt niet minder erg als het slachtoffer er zelf voor koos om geen autogordel om te doen. Bovendien is het voor de samenleving niet handig als essentiële (waar kennen we dat woord ook alweer van?) instellingen omvallen. Dus ja, de overheid moet stutten.
Dat geldt niet voor de bedrijven die hier slechts zijn neergestreken vanwege de kunstmatig lage energieprijzen. Een nette, sociale, afbouw en sluiting, dat is echt het beste. De werknemers van Aldel (aluminium) en Yara (kunstmest) zullen naar verwachting in andere bedrijven met open armen ontvangen worden. Het wordt de proof of the pudding van de samenwerking tussen milieuorganisaties en vakbonden, de komende tijd, om goede plannen te maken voor zo’n transitie.
Doch de bakkers en wasserettes, die moeten gestut. Maar wel gepaard met, en nu echt, alle mogelijke eisen rond energiebesparing. Die vervolgens gehandhaafd worden. Want de meeste mensen deugen, maar handhaving helpt deugen. Want o, wat is er weinig gehandhaafd, de afgelopen jaren. Of het nou ging om chemieconcern 3M (PFAS), om Tata (kwik en ZZS, afkorting voor zeer zorgwekkende stoffen, geen grap) of om Schiphol (stikstof, kerosinedampen, geluid), het werd allemaal door de vingers gezien. Om het maar even tot milieuvoorbeelden te beperken. Terwijl we al sinds de ozonlaag-vernietigende cfk’s (midden jaren tachtig) weten dat strenge regelgeving de beste stimulans is voor innovatie: de inkt van het cfk-verbod was nog niet droog of er was een prima veilige vervanger gevonden. Eigenlijk weten we het trouwens al sinds het verbod op kinderarbeid. Plots bleken er machines te bestaan die het werk van de kinderhandjes over konden nemen.
Nog even over die verplichte autogordels. Pure bemoeizucht natuurlijk, zo’n gordelplicht, want je hebt er toch vooral jezelf mee als je dat ding niet omdoet. Gezien het persoonlijke voordeel voor de automobilist zou regelgeving en handhaving toch volkomen overbodig moeten zijn? Toch zullen weinig politiemensen het in hun hoofd halen gordelloze bestuurders te gedogen. Nu de milieuwetgeving nog.
