Met de digitale euro kunnen we commerciële banken wél failliet laten gaan
7 december 2022
Mirjam de Rijk
De naam is zoooo onhandig. Saai, nerdy, de verkeerde associaties oproepend, de lading niet dekkend. Maar kijk door de naam heen en er zou wel eens sprake kunnen zijn van een zeer hoopvolle ontwikkeling. Een ontwikkeling die de samenleving honderden miljarden euro’s kan besparen, de gevolgen van een volgende crisis kan dempen, ja misschien zelfs de kans op een financiële crisis vermindert.
Waar dit allemaal over gaat? Over de ‘digitale euro’. Klopt hè, dat het hart daar niet meteen sneller van gaat kloppen? Dus jammer van de naam, maar dat maakt het idee niet minder relevant. De digitale euro kan betekenen dat iedereen in de toekomst een bankrekening kan openen bij de Europese Centrale Bank, om spaargeld te stallen en om betalingen te doen. Daarmee worden we, individueel en als samenleving, veel minder afhankelijk van commerciële banken. Hoe relevant dat is werd helder tijdens de financiële crisis van 2008. Een van de grote gevaren was toen dat banken zouden ‘omvallen’. Spaargeld weg, geen betalingsverkeer meer mogelijk, economische activiteiten vrijwel onmogelijk, samenleving in totale chaos. Dus werden overal in Europa commerciële banken gered met honderden miljarden euro’s aan belastinggeld. En het ging maar nét goed.
De ‘digitale euro’ vermindert die afhankelijkheid van commerciële banken: er komt een publiek stelsel voor het betalingsverkeer en spaargeld kan veilig worden gestald. Extra voordeel: als daardoor de commerciële banken niet meer ‘too important to fail’ zijn en dus voortaan weer zelf opdraaien voor de risico’s die ze nemen, zullen ze zich verantwoordelijker gaan gedragen. Zich minder storten op ondoorzichtige en speculatieve financiële producten bijvoorbeeld, en hogere buffers opbouwen voor nood, in plaats van het geld uit te delen aan hun aandeelhouders. Onverantwoordelijk gedrag van banken was een belangrijke oorzaak van de vorige financiële crisis.
De digitale euro kan daarmee ook een preventieve functie hebben. Of zoals minister van Financiën Sigrid Kaag onlangs aan de Tweede Kamer schreef: er kan ‘een disciplinerende werking uitgaan van het beperken van de afhankelijkheid van huishoudens en bedrijven van commerciële banken voor spaar-, leen- en betaaldiensten. Het verkleinen van deze afhankelijkheid kan een stimulans zijn voor de weerbaarheid, innovatie en klantgerichtheid van banken.’ Kaag durft overigens nog niet echt te kiezen, want even verderop schrijft ze dat de commerciële banken volledig verantwoordelijk blijven voor het betalingsverkeer.
Commerciële banken zijn opmerkelijk stil over de digitale euro
Nog niet zo lang geleden waren er twee soorten banken: spaarbanken voor de basics (betalingsverkeer, sparen, hypotheek) en ‘zakenbanken’ die veel grotere risico’s aangingen. Inmiddels is in feite iedere bank zakenbank geworden. Je zou kunnen zeggen dat de Europese Centrale Bank met de digitale euro de rol aanneemt van de vroegere spaarbanken en de ‘giro’. De ECB, dat spreekt vanzelf, moet dan natuurlijk gebonden worden aan strenge privacyregels en stevige democratische controle.
Het zal overigens nog wel even duren voordat de digitale euro er komt, en in hoeverre die werkelijk de vorm aanneemt van een publiek geldstelsel. De hoofdlijnen worden op dit moment in Europa en in de landelijke parlementen besproken.
Inmiddels is ook het eerste verzet tegen de digitale euro op gang gekomen. Het gaat hierbij om min of meer dezelfde opmerkelijke (en dus eigenlijk steeds minder opmerkelijke) coalitie als die tegen 5G en het coronabeleid. De bonte mengeling van Baudet-aanhangers, overheid-verlaters en wantrouwend linksen vrezen dat ‘de overheid’ straks niet alleen onze betalingen zal schaduwen, maar ook dat we met de digitale euro alleen maar volkorenbrood en andere ‘deugende’ dingen mogen kopen. Dat de commerciële banken op dit moment dankzij de pintransacties precies weten waar en wat we kopen en hoe we ons voelen, en dat hun hoofdeconomen uitgegroeid zijn tot de belangrijkste economische waarzeggers, is blijkbaar minder erg dan alles wat zou kunnen rieken naar een publiek geldinstituut.
De commerciële banken zijn opmerkelijk stil over de digitale euro. Zij zullen deze maanden proberen om met een stille lobby hun eigen rol veilig te stellen en de digitale euro tandeloos te maken. Ook daarom is het hoog tijd voor een debat over ons geldstelsel. Het is te hopen dat de publieke digitale euro handen en voeten krijgt voordat de volgende financiële crisis zich aandient.
