Mag een column beginnen met een kijktip? Of twee zelfs? Ach, waarom ook niet. Dus wie het nog niet zag, gaat het zien: de docuseries Madoff op Netflix en Planet Finance van de VPRO (te bingen via NPO Plus). Madoff is de man die tientallen miljarden dollars wist te ontfutselen aan rijke en minder rijke medeburgers, hen voorliegend dat hij het geld voor hen belegde. Hij kon decennialang zijn gang gaan. In 2008 kwam aan het licht dat van beleggen helemaal geen sprake was: het zogenaamde rendement werd betaald met het geld van nieuwe instappers. Een piramidespel in optima forma. De Amerikaanse toezichthouder, de SEC, werd minstens drie keer gewaarschuwd dat er iets niet in de haak was, ook al in 1992, maar deed niks: Bernie Madoff was ‘one of us’, een grote en graag geziene man op Wall Street, dus hoe kon die nou fout zijn? Met wat snel in elkaar geknutselde zogenaamde bankafschriften lieten de controleurs zich om de tuin leiden.

Planet Finance (een tikje verwarrende naam; ben ik de enige die hierbij denkt aan duurzame financiering?) gaat niet over een boef, maar over de dagelijkse, legale wereld van geld-verdienen-met-geld en de handel in risico’s. Van Tokio tot de Erasmus Universiteit, en van Shanghai tot Oklahoma, door de makers aangeduid als de ‘planeet geld’. Het levert intrigerende televisie op. Dat de energieprijs die we betalen weinig te maken heeft met de productiekosten wisten we al, maar dat de hele energieketen vooral bestaat uit in energieprijs handelende speculanten (waarbij de productie en het vervoer eigenlijk maar kleine radertjes zijn) is toch even slikken.Het Financieele Dagblad wijdde aan beide series meerdere artikelen. Als we voor het gemak aannemen dat het FD een aardige thermometer is voor wat er leeft in de financiële wereld voelt men zich er op z’n minst door uitgedaagd. Maar tot echte zelfreflectie leidt het nog niet. Madoff is voor de krant vooral aanleiding om te waarschuwen tegen crypto’s, de onderwerpen van Planet Finance worden geduid als ‘niches’. De boodschap: hartstikke interessante series, maar met de echte financiële wereld hebben ze weinig van doen.

Dat valt te bezien. Om niet nogmaals collectief het ravijn in te lopen werd in Nederland na de financiële crisis van 2008 het Financiële Stabiliteits Comité (FSC) in het leven geroepen, met daarin De Nederlandsche Bank, de Autoriteit Financiële Markten, het Centraal Planbureau en het ministerie van Financiën.

Wie de jongste verslagen van dat comité leest, ontwaart een grote en toenemende bezorgdheid over wat er in en rond de financiële wereld gaande is. Over de beleggingsfondsen die hun beleggingen in hoge mate financieren met leningen – een verdienmodel dat klapt als de rente stijgt. Over de energiebedrijven die tot over hun oren in derivaten zitten – waardoor problemen bij de energiebedrijven al gauw over kunnen slaan op het hele financiële systeem. Over de banken die hun reserves weggeven aan hun aandeelhouders terwijl ze hun buffers zouden moeten verhogen. En over de effecten van dat alles op de pensioenfondsen, op de economie, op mensen. De woorden ‘risico’ en ‘kwetsbaarheid’ vliegen je om de oren.