Aandeelhouders
21 juni 2023
Mirjam de Rijk
Zouden ze het van elkaar geweten hebben? Een dag voordat vakbond FNV bekendmaakte dat het dankzij alle maatschappelijke reuring eindelijk een beetje begint op te schieten met de loonsverhogingen in Nederland (7,1 procent gemiddeld voor de cao’s waarover afgelopen tijd werd onderhandeld), lanceerde vakbond CNV een voorstel voor werknemersaandelen. Als werkgevers het moeilijk vinden om loonsverhogingen te geven, kunnen ze ook aandelen uitdelen. Het CNV-voorstel past naadloos in de aloude christelijke traditie om de strijd tussen arbeid en kapitaal in de kiem te smoren.
Belangrijkste argument van het CNV is dat werknemersaandelen de ongelijkheid zouden verkleinen. En wie wil dat nou niet in deze tijd? De sympathie is dan al snel gewekt. Maar werkt het? Een eenvoudige berekening is tamelijk ontnuchterend. De bond heeft het over tweeduizend euro in aandelen per werknemer per jaar. Dat zou bijvoorbeeld bij ING betekenen dat de ruim veertienduizend medewerkers samen een kleine dertig miljoen euro aan aandelen krijgen in een jaar dat de bank lekker draait. Klinkt misschien aardig, maar het is precies 0,8 procent van de winst, en de werknemers verkrijgen daarmee 0,06 procent van de aandelen van het concern. Dat schiet dus niet erg op met de ongelijkheidsbestrijding.
Een grootbank of een multinational is misschien een extreem voorbeeld, maar bij een bedrijf van een directeur-grootaandeelhouder met een paar werknemers is de uitkomst niet fundamenteel anders. Overigens zegt de vakbond erbij dat de werknemersaandelen niet ten koste mogen gaan van loonsverhoging of andere arbeidsvoorwaarden. Maar iedereen weet dat dit in de praktijk een sprookje is: werkgevers betalen niet twee keer.
Werknemersaandelen zijn ook van belang, volgens de bond, omdat veel mensen moeilijk rondkomen. Een eigenaardig argument, want met aandelen of opties kun je nou juist géén huur of boodschappen betalen. En het wordt nog wonderlijker, want CNV stelt dat werkgevers nu veel te weinig doen om werknemers te behouden, en dat aandelen daarbij kunnen helpen. Oftewel: ga gerust door met die te hoge werkdruk en onmogelijke werktijden, voortaan is er het aandeel om ervoor te zorgen dat mensen niet weg solliciteren.
Het plan stuit vooral op enthousiaste geluiden van werkgevers
Wat zouden de vakbondsleden die werken in het onderwijs, de zorg of bij de overheid trouwens van het voorstel vinden? Als het aan CNV ligt, hoeft er namelijk voortaan geen belasting meer betaald te worden als iemand wordt uitbetaald in aandelen in plaats van in loon. Dat betekent minder belastinginkomsten, dus minder geld voor onderwijs, zorg, sociale zekerheid. Werknemers in de publieke sector kunnen zelf natuurlijk geen aandelen verwerven − die zijn er in die sectoren immers niet.
De werkgeversorganisaties zijn enthousiast over het CNV-plan. Logisch. Want af en toe aandelen uitdelen is een stuk goedkoper dan structurele loonsverhoging, die immers alle volgende jaren ‘doortikt’. En misschien nog belangrijker: werknemersaandelen zijn een fantastische manier om de actiebereidheid te verminderen. De identificatie van werknemers met werkgevers is in Nederland toch al groot: zie de vakbondsonderhandelaars die decennialang verklaarden dat er echt geen financiële ruimte was voor meer loon of andere mooie dingen voor werknemers. Ook de loyaliteit ten opzichte van aandeelhouders was tot voor kort in Nederland buitengewoon, dankzij de mythe dat aandeelhouders vooral pensioenfondsen zouden zijn. Maar het tij ten opzichte van grote bedrijven en aandeelhouders is gekeerd. Gelukkig voor de werkgevers is er nu het werknemersaandeel om de brug weer te slaan. Wie ‘aandelen voor werknemers’ intikt op internet stuit, naast enthousiaste geluiden vanuit werkgevers en de VVD, vooral op een kolossale hoeveelheid advocatenkantoren die werkgevers hier graag bij willen helpen. Met daarbij steevast een geruststellende alinea dat het percentage aandelen dat in werknemershanden komt statutair gemaximeerd kan worden zodat het nooit kan leiden tot echte invloed.
Twee maanden geleden publiceerde hetzelfde CNV de uitkomsten van een enquête. Maar liefst de helft van de ondervraagde werknemers zei bereid te zijn te gaan staken voor een hoger loon. En dat was, zo zei twee derde van hen, ‘voor het eerst van mijn leven’. Nu is er het ultieme pacificatievoorstel. Iedereen kapitalist, aandeelhouders staken niet.
