In eerste instantie begonnen vooral kleine zelfstandigen die een kinderopvangbedrijf, liefkozend werden ze ‘papa- en mamabedrijven’ genoemd. Inmiddels zijn de meeste daarvan óf via overnames uitgegroeid tot grote bedrijven óf opgekocht. Op dit moment wordt nog maar elf procent van de kinderopvangplaatsen verzorgd door kleine ondernemers met één of twee vestigingen. Sommige kleine particulieren zijn trouwens maar wat blij met de grote opkopers, die bieden immers hoge overnamebedragen. Maar kleine ondernemers die een kinderopvang willen overnemen hebben pech, zij kunnen niet op tegen de bedragen die private equity biedt. Om een idee te geven om welke bedragen het gaat: een private-equityorganisatie betaalde meer dan vier miljoen euro voor een relatief kleine organisatie van zes locaties met weinig eigen vermogen. Terwijl kleine en middelgrote ondernemers nog zorgden voor een flinke groei van het aantal opvangplekken, kochten de grote commerciële partijen vooral bestaande opvang op. Bovendien ‘optimaliseerden’ grote ketens voortdurend hun bezit: wat onvoldoende rendeert, gaat dicht. Uit het SEO-onderzoek blijkt dat Partou tussen 2019 en 2022 twintig kinderopvangorganisaties overnam, met in totaal 3080 kindplaatsen. Maar ondanks deze overnames bleef het aantal kindplaatsen vrijwel gelijk, omdat het bedrijf ook 75 locaties sloot. Samenwerkende Kinderopvang, een van de andere private-equityketens, creëerde in diezelfde periode wel netto tweeduizend kindplaatsen, maar ook SK dankt haar groei met name aan de overname van zesduizend kindplaatsen, stelde SEO vast.

De Wit, die al zo’n dertig jaar in de kinderopvang werkt, is niet principieel tegen het bestaan van private equity, maar in de kinderopvang slaat het nergens op, vindt hij. ‘Private equity is iets voor risicovolle sectoren: financiers vragen dan een hoge vergoeding voor hun geld om het investeringsrisico af te dekken. Maar dat speelt in de kinderopvang helemaal niet.’

Bovendien is het geld van grote investeerders helemaal niet nodig, vindt De Wit: ‘Voordat die private-equitybedrijven het veld betraden had de kinderopvang helemaal geen externe financiers nodig, vaak zelfs nauwelijks bankleningen. Alle geld bleef binnen de sector en we konden onszelf prima bedruipen.’ Hij heeft begin dit jaar de 85 vestigingen van De Kinderopvanggroep in Tilburg ‘om niet’ overgedragen aan het onderwijs. Zij gaan voortaan de kinderopvang aanbieden, en kunnen zo opvang en onderwijs goed op elkaar afstemmen. ‘Uit nieuwsgierigheid heb ik de organisatie eerst laten taxeren’, vertelt De Wit. We waren tussen de 110 en 170 miljoen euro waard. Maar het zou natuurlijk waanzin zijn om het Tilburgse onderwijs dat bedrag te vragen. Dus hebben we onszelf gratis overgedragen.’ Sinds drie weken is hij voorzitter van de Branchevereniging Maatschappelijke Kinderopvang.

Ook voor groei lijken grote commerciële partijen niet nodig. Toen er alleen nog stichtingen waren groeide het aantal kindplaatsen hard, procentueel zelfs harder dan na 2005. Groei vergt geen grote financiële investeringen, want ruimtes worden meestal gehuurd. Het kunnen uitbreiden van de kinderopvang is vooral afhankelijk van voldoende personeel. De bewering van de directeur van Partou dat de groei die nodig is bij gratis kinderopvang alleen maar mogelijk is ‘als investeerders niet aan banden worden gelegd’ is echt onzin, stelt De Wit.

Private equity maakt op zoveel verschillende manieren rendement dat het vrijwel onmogelijk is om vast te stellen hoeveel er wordt verdiend met kinderopvang en hoeveel geld er wordt onttrokken aan de sector. Sale and lease back-constructies, waarbij het kinderopvangbedrijf spullen of gebouwen terug moet huren, stevige managementfees, hoge rentes op de leningen waarmee de overname is gefinancierd en ingewikkelde overnameconstructies ontnemen het zicht. Door een kerstboom van bv’s wordt vaak het betalen van belasting ontweken.

De hoge aankoopprijzen kunnen ook als ‘goodwill’ afgetrokken worden van de winst. Dat scheelt een hoop winstbelasting. ‘Op locatieniveau wordt veel winst gemaakt, maar op holdingniveau is die winst dan plotseling verdwenen’, vertelt een ingewijde. Het meeste geld verdient private equity door ‘buy, build, sell’. Groeien door zo veel mogelijk opkopen, en vervolgens doorverkopen (in de kinderopvang is dat gemiddeld na vier jaar) voor een (veel) hoger bedrag.

Net als elders is ook in de kinderopvang de zogeheten EBITDA bepalend voor de overnameprijs. Dit is de winst vóór aftrek van rentekosten, belastingen, afschrijving en afboekingen. En daar zit ’m precies de kneep, vertelt Gijs van Rozendaal, onder meer oprichter van het Kinderopvangfonds dat innovatie en kwaliteit in de kinderopvang stimuleert. Want bedrijven met hoge schulden en rentelasten hebben toch een hoge EBITDA en zijn op de overnamemarkt veel waard.

En net als bij bijvoorbeeld tandartsen geldt bij deze overnames: de verkoopwaarde neemt spectaculair toe als de keten groeit. De samenvoeging van tien kleine opvangbedrijven is het veelvoudige waard van tien aparte bedrijven, en vijftig gezamenlijke vestigingen zijn weer veel meer waard dan vijf bedrijven met tien vestigingen.

Daarmee is private equity in feite een piramidespel, want het verdienmodel valt of staat met het hebben van een volgende koper, en dat kan niet altijd doorgaan. Over een jaar of vier breekt dat moment aan, denken ingewijden. Wie wordt dan de laatste koper? De pensioenfondsen, verwacht Jeanine Lemmens, bestuursvoorzitter van Partou in een interview in Management Scope. Anders dan private-equityfondsen zouden pensioenfondsen de kinderopvangketens niet kopen om ze na een paar jaar weer door te verkopen, maar om er langdurig rendement uit te halen. Partou ‘zou in de toekomst heel interessant kunnen zijn voor een pensioenfonds’, zegt Lemmens. Dat zou een opmerkelijke figuur opleveren: de pensioenfondsen nemen voor veel te grote bedragen kinderopvangbedrijven over van private equity, daarmee de kas van de private equity spekkend, en vervolgens moet de kinderopvang hoge marges maken om ervoor te zorgen dat de pensioenfondsen voldoende rendement maken op hun dure aankopen.

Het plan van het inmiddels demissionaire kabinet om kinderopvang in de toekomst bijna helemaal publiek te financieren, is op het eerste gezicht smullen voor commerciële partijen. Want niet alleen zal de vraag dan flink toenemen, het biedt ook ruimte om de prijzen extra te verhogen. De uurprijs die de overheid vergoedt is weliswaar gemaximeerd maar wat bedrijven daar bovenop aan ouders vragen, niet. Rijkere ouders, die nu relatief weinig kinderopvangtoeslag krijgen, zijn straks zo goedkoop uit dat ze graag een paar euro per uur extra zullen betalen aan het opvangbedrijf – opvang is immers schaars. Met als gevolg verdringing van armere ouders, segregatie tussen sjieke en basic kinderopvang en kassa voor de kinderopvangbedrijven.

Maar de politiek heeft dat gevaar inmiddels goed in de gaten. Verantwoordelijk minister Van Gennip liet bureau Decisio onderzoeken hoe te voorkomen dat straks belastinggeld in de zakken van private-equitybedrijven en andere grote commerciële partijen terechtkomt. Het maximeren van het uurtarief en het maximeren van de schuld die een kinderopvangorganisatie mag hebben, werken waarschijnlijk het best, denkt Decisio. En natuurlijk voldoen aan de Wet normering topinkomens, verbieden van hoge managementfees, alleen lenen bij nette banken en transparantie van de begroting. Als een eigenaar van kinderopvang het anders wil kan dat, maar zonder collectieve financiering, dan betalen ouders daar het volle pond.

Private equity helemaal verbieden is lastig, dan vragen de huidige eigenaren klauwen ‘compensatie’. Een verbod op winst of het uitkeren van dividend is geen oplossing, constateert Decisio: het eerste gaat ten koste van de kleine ondernemers (voor wie winst in feite loon is) en private-equitybedrijven keren meestal geen dividend uit, ze hebben andere verdienmodellen.

Een dividend-verbod zou overigens wel kunnen voorkomen dat private equity z’n kaarten zet op pensioenfondsen als laatste koper, want pensioenfondsen willen wel dividend krijgen. De Tweede Kamer nam afgelopen juni met algemene stemmen een motie aan om als de kinderopvang bijna gratis wordt ‘prijsregulerende, winstregulerende en/of tariefregulerende maatregelen te nemen zodat publiek geld niet wegvloeit, segregatie wordt voorkomen en kansengelijkheid wordt bevorderd.’

De grote commerciële kinderopvangbedrijven en ook lobbyorganisatie Brancheorganisatie Kinderopvang (BK) voelen die bui al een tijdje hangen en zijn faliekant tégen het voorstel om de kinderopvang vrijwel gratis te maken. Ze vrezen voor hun rendementen, en naarmate kinderopvang meer beschouwd wordt als een publieke voorziening zullen bijvoorbeeld gemeenten er ook vaker voor kiezen om de opvang te laten organiseren door semi-publieke organisaties en niet door commerciële bedrijven.

In hoeverre een volgend kabinet de gratis kinderopvang doorzet is nog ongewis. Maar het kabinetsvoorstel heeft er in ieder geval voor gezorgd dat de maatschappelijke discussie over kinderopvang als verdienmodel volop is losgebarsten. Het maakt daarbij niet wezenlijk uit of de kinderopvang voor 96 procent publiek gefinancierd wordt of voor 73 procent zoals nu het geval is; die discussie zal niet snel verstommen.