(Zelf)kritiek
31 januari 2024
Mirjam de Rijk
‘A tribal clique.’ In het Nederlands zou je misschien eerder ‘sekte’ zeggen als je het hebt over mensen die elkaar eindeloos bevestigen en napraten, mensen die de werkelijkheid langzamerhand uit het oog verloren zijn en niet openstaan voor andere opvattingen. President Christine Lagarde van de Europese Centrale Bank gebruikte een zeker zo stevige term. ‘A tribal clique’ zei ze over de beroepsgroep waar zijzelf al haar hele leven veel mee te maken heeft: economen.
Het was beslist geen slip of the tongue, het stond zo te zien zelfs op het briefje dat ze bij zich had en ze herhaalde het tijdens de bijeenkomst nog enkele malen. Economen zijn volgens de president van de ECB misschien wel de meest ‘tribale’ wetenschappers die er bestaan. Ze staren zich blind op economische modellen, terwijl de wereld steeds minder in modellen te vatten is. En zo ging het nog even door, daar in het zaaltje van het World Economic Forum in Davos, de veelbesproken samenkomst van de machtigen der aarde. Je zou bijna zin krijgen om ze allemaal te gaan bekijken, de honderden speeches en debatten die – o heerlijke transparantie – allemaal te streamen zijn via de website van het WEF. Want de Zwitserse berglucht zorgt blijkbaar voor een flinke dosis stoutmoedigheid. In het geval van Lagarde misschien ook gevoed door frustratie over hoe weinig bruikbaar de economische modellen zijn bij het voorspellen en bestrijden van inflatie.
Het is natuurlijk waar. Vrijwel alles wat de wereld de afgelopen decennia écht beïnvloed heeft maakt geen deel uit van economische modellen en vergt, naast economische, vooral ook andere denkkracht. Van oorlogen en veranderende machtsverhoudingen tot pandemieën en AI. En ook dat wat behoorlijk goed voorspelbaar is – klimaatverandering, toenemende ongelijkheid, migratie – valt stelselmatig buiten de modellen. Bovendien, zo benoemde Lagarde ook nog maar eens, is de heilige economische waarde ‘efficiëncy’ behoorlijk ongeschikt voor wie de wereld een beetje veilig en toekomstbestendig wil houden. Met als voorbeeld de medicijnproductie die net iets te efficiënt geconcentreerd is bij een paar farmaceutische multinationals in een goedkoop ver land.
Lagarde, zelf geen econoom maar jurist, was voordat ze president van de ECB werd acht jaar lang de baas van het IMF. En beleed met het IMF na de financiële crisis van 2008 het bezuinigingsevangelie. Aangevuurd door, inderdaad, al die elkaar napratende economen. Het was dus nog net iets mooier geweest als de ECB-president in Davos ook haar eigen onverstandige keuzes had benoemd.
De werkelijkheid heeft ook bij de ECB de modellen ingehaald
Het is ongetwijfeld toeval dat een dag na haar uitlatingen in Davos een uiterst kritische enquête over Lagarde naar buiten kwam. Een enquête van de ECB-vakbond, gehouden onder de medewerkers van de ECB, voor een groot deel economen. De enquête, die overigens door nog geen kwart van de medewerkers werd ingevuld, heeft een opmerkelijk op de persoon van de leider gerichte scope en de uitkomsten zijn gezien de ondervraagden enigszins voorspelbaar. Lagarde is geen econoom! Ze is (dus) niet capabel! Ze uit zich over onderwerpen die niet des ECB’s zijn! En ze wil meer vrouwen bij de bank! Lagarde ‘heeft niet de technocratische standing die haar twee voorgangers hadden’. Je zou er bijna fan van worden.
Het chagrijn onder de medewerkers, suggereert de Financial Times, is waarschijnlijk ingegeven door boosheid over de nogal zuinige salarisverhoging van vorig jaar bij de bank: vier procent, terwijl de inflatie in de eurozone toen dik acht procent was. Bovendien werd ook de vroegpensioenregeling voor oudere werknemers afgeschaft. Zo klopt de echte wereld ook aan de deur bij de medewerkers van de ECB. Zij vinden het ook maar stom dat de ECB en haar voorvrouw Lagarde pleiten voor loonmatiging ter bestrijding van inflatie. En daarmee haalt Lagarde in feite alsnog haar gelijk, de werkelijkheid heeft ook bij de ECB de modellen ingehaald. Want uit de modellen mag dan rollen dat stijgende lonen de inflatie verder aanjagen, in de echte wereld kun je toch echt niet om loonstijgingen heen als de prijzen stijgen.
